Lichtspektakel is creatieve programmeerklus

Sightline Productions bedenkt, ontwerpt en coördineert de technische uitvoering van -entertainmentconcepten. Zo is het bedrijf regelmatig betrokken bij omvangrijke producties. Mede-eigenaar Tammo van Brakel licht graag toe wat er nodig is voor een spetterende lichtshow en hoe de techniek zich razendsnel vernieuwd. ‘Dit werk vraagt heel wat ‘skills’.

De ontwikkelingen in de wereld van lichtshows staan zeker niet stil, vertelt Tammo van Brakel van Sightline Productions: ‘Vroeger was analoog de standaard en werkten we met lichtregeltafels van 0-10 Volt. Er waren destijds nog geen computergestuurde of beweegbare spots. De introductie daarvan, halverwege de jaren tachtig, was een grote stap. Toen kreeg je ook de eerste lampen die op afstand te bedienen waren en waarvoor je instructies kon programmeren en in een computergeheugen kon opslaan. Dat nam een enorme vlucht met de introductie van de digitale DMX-controllers voor lichtsturing. Dit protocol is nu nog steeds gangbaar, maar wordt wel links en rechts ingehaald door netwerktechnologie en ethernetverbindingen. Zo is het aantal spots en de mogelijkheden om lichtinstellingen te maken erg groot geworden, net als het aantal aan te sturen motoren. En, ook de mogelijke lichteffecten en -bewegingen.’

Van gloeilamp naar led

In het licht zelf zijn volgens Van Brakel de grootste verandering de lampen. ‘We hebben afscheid genomen van de traditionele gloeilampen en in veel gevallen ook van de gasontladingslamp. Het grote voordeel met de komst van led was – zeker in het begin – een aanzienlijk lager stroomverbruik. De keerzijde was wel dat de lichtopbrengst bij die eerste ledlampen minder was en ook konden we niet een echt mooi kleurgamma presenteren.’
‘Inmiddels zijn die kinderziekten eruit en werken we met led-engines van 1.000 Watt, die zelfs een veel hogere lichtopbrengst hebben dan de traditionele lampen. Daarbij is led zelfs op pixelniveau aan te sturen. Zo kun je bijvoorbeeld een videobeeld over een strip van ledlampen laten lopen.’ Een ander groot verschil tussen led en traditionele lampen zit in de levensduur en het verloop van de lichtopbrengst. ‘Een gloeilamp had een zeer korte levensduur en ook gasontladingslampen haalden net 700 uur. Met bovendien een sterke verandering in kleurtemperatuur aan het eind van de gebruiksperiode. Dit soort lampen werd blauwer of groener op het laatst en dat gaf vooral problemen bij tv-registraties. De witbalans op de camera’s kon daar niet goed mee overweg en die lampen moest je dus echt op tijd vervangen. Led heeft die nadelen niet en heeft een lineair verloop van de lichtopbrengst, plus dat de lamp vaak meer dan honderdduizend branduren haalt’, aldus Van Brakel. Omdat de lichtsystemen steeds krachtiger worden en ook stroboscoop-effecten met led-techniek mogelijk zijn, wordt het publiek er - bij evenementen waar dit wordt toegepast - op gewezen.

Armaturen worden slim

Elke productie vraagt een specifiek lichtontwerp en toepassingen voor verschillende soorten spots. Een ontwikkeling met veel voordelen zijn de nieuwe spots met led-engines waarbij een zogeheten wash-light mogelijkheid voor een grote lichtvlek, wordt gecombineerd met een lenzenstelsel voor spot-light (gebundeld licht). Dit maakt bijvoorbeeld projectie mogelijk van gobo’s (afkorting van ‘goes before optics’, een metalen of glazen dia waarmee een projectie mogelijk is). Van Brakel: ‘Voorheen waren daar aparte armaturen voor nodig, maar doordat de lampen zelf kleiner zijn geworden, kan dat in combinatie met speciale optiek in één armatuur. Dat maakt dit type armatuur zeer geschikt voor locaties waar het permanent is geïnstalleerd, zonder dat je vooraf weet wat het gebruiksdoel is.’ Ook de aansturing van licht is inmiddels volledig computergestuurd. De lichttafel is eigenlijk een toetsenbord met wielen en schuiven en bedient een rek met computers. Naar gelang het aantal armaturen dat moet worden aangestuurd, kunnen er ‘nodes’ bijgeplaatst worden. Van Brakel: ‘Er hangt letterlijk een vooraf geprogrammeerd computernetwerk achter een lichtproductie. We werken met de lichttafels van MA Lighting, een marktleider op het gebied van lichttafels, met bijvoorbeeld de grandMA3. Het regelen van het lichtniveau gaat overigens met wieltjes, omdat dat veel sneller en accurater werkt dan een toetsenbord of muis.’

‘We werken met led-engines van 1.000 Watt’

Pre-programmeren pure noodzaak

Op locatie is het zaak snel te werken. Men wil eigenlijk zo kort mogelijk aanwezig zijn, omdat tijd geld is en een ruime aanlooptijd om alles op te bouwen gewoon geld kost. Bovendien is er vaak de wisseling in het gebruik van de locatie door evenementen kort achter elkaar. Van Brakel wijst erop dat een productie wat licht betreft steeds meer volledig vooraf geprogrammeerd wordt, zodat op de set zelf slechts aanpassing gedaan worden. ‘Er is tijdens een live-evenement als een tv-show gewoon te weinig repetitietijd om instellingen met de hand gelijk goed te krijgen. Denk aan een muziekfestival met uiteenlopende artiesten die allemaal anders uitgelicht moeten worden. Het ‘pre-programmeren’ met een tool als ‘Wysiwyg’ heeft een grote vlucht genomen. Dit is een visualisatieprogramma dat je in een simulatie laat zien wat je lichtontwerp straks op het podium doet. Instellingen kun je wijzigen en je ziet direct realtime het resultaat. Die ontwikkeling is een jaar of vijftien geleden begonnen voor de lampen en inmiddels zijn we ook zover dat we video-content daarmee kunnen pre-programmeren. Dat maakt het mengen van lichtkleur en videobeeld mogelijk met spectaculaire effecten als resultaat.’

Nooit zonder back-up

Naast de revolutie in licht heeft ook het aansturen van geluid een grote vlucht genomen. Van Brakel: ‘Dat was best lang allemaal nog analoog. Audiotechniek heeft echter een inhaalslag gemaakt en ook alles in geluidstechniek is inmiddels digitaal. Alle instellingen zijn voorgeprogrammeerd en met een druk op de knop op te roepen.’ In de digitale audiotafels zijn de bestanden opgeslagen met instellingen voor de bezoeker in de zaal en ook voor de artiest en zijn of haar band. Snel overschakelen naar specifieke instellingen voor de volgende artiest verloopt dan ook razendsnel. Van Brakel: ‘De omvang van de audioapparatuur is door de digitalisering ook enorm afgenomen. Het is nu een meubeltje van anderhalve meter breed, waar vroeger meters aan tafels naast elkaar stonden. Overigens is deze techniek altijd redundant op locatie waar we de producties verzorgen. Ook is er een UPS aan alle licht- en audiotafels verbonden. Gaat er iets stuk, dan kunnen de back-up systemen, die altijd synchroon meedraaien, de aansturing direct overnemen.’

Zelf opleiden

Hoe ziet Van Brakel de rol van zijn bedrijf? ‘Vergelijk ons met een uitvoerder in de bouw. Het begint ermee dat iemand een idee heeft voor een evenement of tv-programma. Wij kunnen daar onze creativiteit aan toevoegen door een decorontwerp te maken. Dit set-design tonen we de klant in fotorealistische afbeeldingen, zodat duidelijk wordt hoe het er straks live uitziet. Is het ontwerp goedgekeurd dan vertalen we dit idee naar de werkelijkheid. Die technische productie is de ‘corebusiness’ van ons bedrijf. Uitgaand van de locatie bepalen we hoe een podium moet worden gebouwd, wat er nodig is voor goed geluid en welke eisen het lichtontwerp stelt. Daar kunnen ook constructietechnische zaken bij spelen als er bijvoorbeeld wensen zijn voor bepaalde effecten, liften of vliegende objecten.’ De kennis die nodig is om producties te draaien, heeft volgens Van Brakel altijd een link met de laatste stand van de beschikbare technologie. Zijn medewerkers moeten zich continu bijscholen en volgen daartoe soms trainingen van apparatuur- of softwareleveranciers. ‘Ook belangrijk is dat iemand technische kennis heeft, met een CAD-systeem overweg kan, financieel vaardig is en creativiteit kan vertalen naar een werkelijk realiseerbaar bouwwerk. En, niet te vergeten, communicatief goed vaardig is. Het werk vraagt dus best veel ‘skills’.’
‘Bij Sightline hebben we een soort ‘gilde’ waarbij we de mensen opleiden door ze intensief te begeleiden op de vloer. Gewoon ‘doen’ en ook oefenen met virtuele evenementen, dus op de computer. Een computertechneut zijn is daarmee tegenwoordig een voorwaarde’, zegt hij tot besluit.

Tekst: Tom de Hoog
Fotografie: Sightline, Floris Heuer, Jorrit Lousberg